Цагаан сараар болсон яриа

Австралийн иргэншил авсан цөөн хэдэн Өвөр монгол, уйгуур хүмүүс энд амьдардаг юм. Тэдний нэг болох Ц хэмээх уйгуур залуутай хэдэн хором хөөрөлдсөнөө хүргии. Тэрээр энд эхнэр 2 хүүхдийн хамт амьдардаг бөгөөд, монголчуудын уулзалт цугларалтанд ирдэг, монголоо гэсэн сэтгэлтэй хүн билээ. Би түүнтэй өмнө нь Далай ламыг Сиднэйд ирэхэд анх удаагаа, дараа нь Монголчуудын холбооны нээлтэн дээр 2 дахь удаагаа харж байсын. Харин энэ удаа би өөрөө түүн рүү очиж яриа өдлөө.
ГХ: Сайхан шиэнэлж байна уу?
Ц: Сайхан сайхан
ГХ: Нутаг ус хаана билээ?
Ц: уйгуур хүн байнаа
ГХ: өө Шинжааний монгол хүн байнашдээ
Ц: тиймээь харин та яаж мэднээ, танай монголчууд Өвөр монголоос өөр монгол Хятад улсад байдаг гэж мэддэггүй, муу
ГХ: харин тиймээ, би ч бас саяхнаас л мэддэг болсон
Ц: та манай том хотын нэрийг мэдэх үү
ГХ: мэднээ, Өрөмчи
Ц: би анх удаа манай хотын нэрийг мэддэг, бас хаана байдгийг нь мэддэг монгол хүнтэй таарлаа. танд баярлалаа
ГХ: ингэхэд Шинжааний монголчууд Ар монгол руу чөлөөтэй зорчиж чадах уу
Ц: үгүй, биднийг гадагшаа явуулдаггүй, зөвхөн хятад хүмүүс л чөлөөтэй зорчдог. Бидний үнэмлэх дээр монгол гээд бичцэн байхыг уншсан цагдаа нар биднийг явуулахгүй
ГХ: аа тийм үү. Гэхдээ чи австралийн иргэн юм чинь монголд очиж үзэв үү?
Ц: өнгөрсөн жилийн 7 сард би монголд очсон, сайхан байна лээ


Ц: та нар хазара монголчуудыг монголд авчирч сургадаг гэдгийг мэднэ
ГХ: тиймээ, эхний 3 оюутан ирээд сурч байгаа
Ц: сая бүүр их 22 оюутан авчирсан гэсэн?
ГХ: би мэдээгүй юм байнаа
Ц: та нар тэр холын хэл өөр, шашин өөр хүмүүсийг авчирч байхаар биднүүсээс авч сургаачээ
ГХ: Эхний 3 хазар оюутныг монголын засгийн газар бус Цахим өртөө гэдэг төрийн бус байгууллага авчирч сургаж байгаа гэж би ойлгосон.
Ц: бид нар монгол хэлээрээ ярьдаг, монгол бичгээрээ бичдэг монгол хүмүүс байнаа

Ц: манай нутагт байдаг казак хүмүүс их муу хүмүүс байдаг. Ар монголд байдаг казак хүмүүс хир вэ?
ГХ: сайн мэдэхгүй байнаа, гайгүй байхаа, манай монголын иргэн хүмүүс
Ц: би монголд байгаа казакуудыг монгол хэлээ заахгүй, сурахгүй, бүх албаа казак хэлээр хөтөлдөг болсон гэж уншсан, үнэн үү?
ГХ: үгүй байхаа, Монгол улсын албан ёсны хэл бол Монгол хэл. төрийн ажил Монгол хэлээр явагдах ёстой.
Ц: Танай казакууд монгол дахь Косово болчих вий гэж би санаа зовдогоо
ГХ: өө тийм үү, баярлалаа. Үгүй байхаа.

Ц: Монгол улс биднийг иргэнээ болгож авахгүй юм байхдаа, бид хүлээгээд л байдаг?
ГХ: одоохондоо манай улсын чадал муу байнаа. Бас иргэнээ болгоод авах гэхээр баахан хятад хүн иргэн болох гээд байдаг ч юм уу, болгоомжлол байдаг байхаа, би сайн мэдэхгүй байнаа.
Ц: би нэг санаа хэлье. Монгол хүмүүсээ Монгол улсын иргэн болгож авахын тулд иргэн болох хүсэлтээ тавьсан хүн бүрээс монгол хэлний шалгалт авахад л болоо. Хятад хүн харь хэлийг сурдаггүй, энэ үнэн шүү, жнь энд 20-30 жил амьдарчаад англи хэл сурч чаддаггүй. Бүр л энд төрөөд өсөөгүй бол англи хэл сурахгүй үхдгийн. Танай монголд ч насаараа амьдарсан хятад хүн монгол хэл сураагүй л байгаа. Хүүхдүүд нь төрөөд өсөөд монгол хэл сурсан байж магад. тэгэхээр монголын иргэн болгохдоо Монгол хэлээр шалгалт авнаа гэвэл хятад хүмүүс тэнцэхгүй, монголын иргэншил авч чадахгүй.

Бид нэг иймэрхүү юм ярилцаад, тэднийх манайхыг гэртээ урьсан бөлгөө. Манай хичээлийн өрөөнд Шинжааний хятад овутан надтай суудгийн. Түүнтэй бас хэдэн юм яриадаа.
Би: танай Шинжааньд амьдардаг монгол хүмүүсийг гадагшаа явуулах дургүй гэдгийг сонслоо. Яагаад тэгдэг юм бэ? гэсэн чинь манай өрөөний хужаа надад итгэхгүй байнаа.
Тэр: миний монгол найз нар гадаад руу яваад л байдаг шд
Би: та нарын пааспортыг чинь үзээд монгол гээд биччихсэн бол явуулдаггүй юм бишүү
тэр: пааспорт дээр Хятадын иргэн гэдэг өөр үндэс угсаа байхгүй
би: тэгвэл та нарт өөр иргэний үнэмлэх гэж бии юу
тэр: байгаа. аан тийм иргэний үнэмлэх дээр үндэс угсаа бичдгийн
би: танай Шинжааний монгол найз чинь монголоор ярьдаг юмуу?
тэр: үгүй, тэд нар монгол хэлээ мэдэхгүй монголчууд, багаасаа хятад сургуульд сураад
би: аан тэгвэл монгол хэлээр ярьдаггүй, хятад хэлээр ярьдаг учраас чөлөөтэй гадаад явж болдог юмуу?
тэр: одоо тэгж л таарлаа

Аль дээр Цагаан сараар, ийм хэдэн яриа болсон.

Жич: Нараагийн комээнтийг уншаад би яахаараа Уйгар гэхийг Уйгуур гэж бичдэг байнаа гэж өөрийгөө гайхлаа, хаха.